Gertrude Vanderbilt Whitney – artystka, kolekcjonerka, mecenaska*

* Z inspiracji esejem Roberto Salvadori, Kobiety Whitney Museum [w:] Piękno i bogactwo. Amerykańscy kolekcjonerzy sztuki XX wieku, Warszawa 2017.

Gertrude Vanderbilt Whitney urodziła się w 1875 roku w Nowym Jorku. Jej rodzina, znany ród Vanderbiltów, należała do prominentnych amerykanów pochodzenia niderlandzkiego. Pionierem rodu, który przyczynił się do bogactwa rodziny był Cornelius Vanderbilt (pradziadek Gertrude),  przedsiębiorca zajmujący się transportem morskim i kolejowym. Gertrude była córką Corneliusa Vanderbilta II (ulubionego wnuka pioniera rodu) oraz Alice Gwynne Vanderbilt. Miała czterech braci (dwóch starszych i dwóch młodszych). Fakt, iż była w tej rodzinie jedyną dziewczynką był dla niej niezwykle dotkliwy, lecz prawdopodobnie właśnie ta okoliczność spowodowała, iż Gertrude wyrosła na silną i niezależną osobę o niebanalnym usposobieniu. Dziewczynka odebrała staranne wykształcenie. Początkowo uczyła się pod okiem prywatnych nauczycieli, następnie w prestiżowej szkole żeńskiej w Nowym Jorku – Brearley School. W sierpniu 1896 roku Gertrude wyszła za mąż za Harry’ego Payne’a Whitneya, przedstawiciela bogatego rodu Whitneyów, sportowca, hodowcy koni i absolwenta prawa. Para miała trójką dzieci (Florę, Corneliusa oraz Barbarę). Małżeństwo nie należało jednak do szczęśliwych. Rozczarowanie dotychczasowym życiem okazało się być szczęściem w nieszczęściu dla Whitney. Po rozstaniu Gertrude Vanderbilt Whitney wszystkie życiowe siły i plany ulokowała w przestrzeni sztuki. 

Przełomem okazał się rok 1901. Whitney ma wtedy dwadzieścia sześć lat. Wyrusza
w kilkumiesięczną podróż do Europy i Afryki Południowej. To początek jej nowego życia – jako artystki, mecenaski i kolekcjonerki. We Francji inspiruje ją świat Montmartre’u i Montparnasse’u. Będąc w Paryżu wielokrotnie odwiedza pracownię Augusta Rodina, studiuje u Andrew O’Connora. Ulubionym medium, w którym zacznie się artystycznie wyrażać, stanie się rzeźba. Wkrótce rozpocznie studia w Art Students League of New York z siedzibą przy 57. ulicy. To jedna z niewielu uczelni w tamtym okresie przychylnie otwarta dla kobiet. Sukces nadchodzi szybko. W roku 1908 zdobywa nagrodę w kategorii najlepszy projekt (wraz z Grosvenorem Atterbury i Hugo Ballinem) przyznaną przez Architectural League w Nowym Jorku – organizację non-profit o dużych tradycjach, zajmującą się twórczością i pracą intelektualną z dziedziny architektury oraz urbanistyki.

Zaangażowanie na polu mecenatu i kolekcjonerstwa również zaczyna przynosić zadawalające owoce. Whitney angażuje się w promocję sztuki kobiet oraz organizuje wystawy młodych obiecujących artystów. Pierwsze kolekcjonerskie kroki związane są z jednorazowym wydarzeniem jakim była wystawa grupy The Eight – grona młodych amerykańskich malarzy, którzy wspólnie zaistnieli na wystawie jedynie raz, w roku 1908 w Nowym Jorku. Wystawa okazała się być skandalem, a grupa Ośmiu zyskała pogardliwą nazwę Śmieciarzy. I właśnie to „wywrotowe” środowisko, które stało się asumptem do porzucenia tradycyjnego myślenia o sztuce i otworzyło drzwi dla nowoczesności, szczególnie zainteresowało Whitney. Wspólną płaszczyzną porozumienia był entuzjazm wobec rozkwitu nowoczesnego europejskiego malarstwa i nowych form wypowiedzi artystycznej. Niemniej, sympatie kolekcjonerskie skupiły się u Whitney wokół nurtu w sztuce lat 20. oraz 30. zwanego social realism, którego uwaga zogniskowana była na tematyce miejskiej i krytyce społecznej. Z upływem czasu zgromadzone przez amerykańską kolekcjonerkę dzieła osiągną liczbę sześciuset. 

W roku 1914 Whitney powołuje pierwszą z trzech galerii, stanowiących fundament przyszłego Whitney Museum. Whitney Studio położone niedaleko pracowni, w której tworzyła swoje rzeźby, składa się z dwóch obszernych pomieszczeń, które Whitney przeznaczyła na wystawy dla współczesnych artystów amerykańskich. Tam też, w 1916 roku Whitney otwiera swą pierwszą indywidualną wystawę. Cztery lata później otwiera Whitney Studio Club, w którym rozpocznie się wieloletnia i owocna współpraca Whitney z Julianą Force – ekspertką w dziedzinie folk art, główną doradczynią Whitney oraz przyszłą dyrektorką Whitney Museum. W tym miejscu Whitney organizuje wystawę sztuki amerykańskiej Overseas Exhibition, którą w latach 1920–1921 zaprezentuje w Paryżu i innych miastach Europy. W tym również okresie artystka ma własne wystawy rzeźby w Paryżu oraz Londynie.

Kolejną inicjatywą jest powołane w 1928 roku Whitney Studio Galleries. W tym okresie zaznajamia się z dyrektorem Metropolitan Museum of Art, Edwardem Robinsonem. Whitney zaproponuje mu swoją kolekcję sztuki współczesnej, którą ten jednak odrzuci. Fakt ten znacząco zmobilizował kolekcjonerkę, która pierwszą z galerii (Whitney Museum) poszerzyła o dwa budynki, tak, aby zmieścić własną kolekcję. 

17 listopada 1931 roku Whitney Museum of American Art przy West Eighth Street obok Fifth Avenue zostało zainaugurowane. “New York Times” w obszernym tekście poświęconym wydarzeniu otwarcia muzeum podkreśliło jego „odrębność na tle wszystkich podobnych instytucji w kraju”. Przychylne komentarze zawierały również ten, iż „pozbawione rady nadzorczej muzeum odzwierciedla osobisty gust pani Whitney”. Bez jakichkolwiek wątpliwości zdolna, odważna i bezkompromisowo pochłonięta życiową pasją, Gertrude Vanderbilt Whitney, odniosła ogromny osobisty sukces. 

(c.d.n.)